POSTĘP HODOWLANY KRÓW RASY HOLSZTYNO-FRYZYJSKIEJ
W OŚRODKU HODOWLI ZARODOWEJ DĘBOŁĘKA.
Prace hodowlane nad doskonaleniem krajowej populacji bydła czarno-białego zapoczątkowano w dębołęckim ośrodku (POHZ Dębołęka) w roku 1974, a więc bezpośrednio po sprowadzeniu z Kanady jałówek rasy holsztyńsko-fryzyjskiej. Hodowla zwierząt polega na świadomym, planowanym kojarzeniu wybranych zwierząt dla osiągnięcia założonego celu. Głównymi metodami doskonalenia są selekcja i krzyżowanie. W Polsce bydło rasy czarno-białej od prawie 30 lat jest systematycznie doskonalone w kierunku jednostronnej użytkowości mlecznej, poprzez krzyżowanie z bydłem holsztyńsko-fryzyjskim . W wyniku wieloletniej pracy hodowlanej nastąpił znaczący wzrost udziału genów rasy hf. w populacji, co pociągnęło za sobą wzrost wydajności mlecznej i zmianę składu chemicznego mleka. Nastąpiła zmiana wskaźników pokroju i masy ciała oraz wyraźna poprawa budowy wymienia i kończyn. Przez kilka pokoleń krzyżuje się buhaje pochodzące z rasy lub odmiany która ma lepsze wydajności z krowami rasy doskonalonej. W czwartym pokoleniu populacja posiada już ponad 90% genów rasy obcej i wówczas na ogół używane są buhaje wyselekcjonowane z tej populacji. Selekcją nazywamy wybór zwierząt używanych jako rodziców przyszłych pokoleń. Można wyróżnić selekcję w kierunku jednej cechy lub wielu cech. Jej skuteczność i stosowane metody zależy jednak nie tylko od wpływu czynników genetycznych, ale i środowiskowych. Większość cech użytkowości mlecznej (wydajność mleka, tłuszczu i białka ), zależy tylko w 25-30% od czynników genetycznych, czyli od genotypu zwierzęcia (genotyp to zespół genów decydujący o wielkości poszczególnych cech ). Wskutek działania czynników środowiskowych kształtuje się fenotyp zwierzęcia, który można zdefiniować jako zmierzona wartość cechy (ilość mleka, masa ciała w kg. Itd.) Przeprowadzone dotychczas badania wskazują na sens doskonalenia krajowego bydła poprzez zwiększanie w jego genotypie udziału rasy hf, a następnie selekcję tylko w przypadku możliwości stworzenia zwierzętom odpowiednich warunków środowiskowo-żywieniowych do wysokiej produkcji. Optymalne środowisko hodowlane tzn. dobrostan powinno umożliwić pełne ujawnienie się potencjału genetycznego zwierząt, zapewniając równocześnie utrzymanie dobrej ich zdrowotności, płodności, a także długowieczności. W przypadku bydła ze względu na małe zapotrzebowanie na buhaje ( sztuczna inseminacja ), możliwa jest ich ostra selekcja, dlatego szczególne znaczenie przykłada się do oceny wartości hodowlanej i selekcji buhajów. Selekcja ta ma największy wpływ wielkość postępu genetycznego, czyli różnicę w wielkości cechy pomiędzy pokoleniem potomnym, a pokoleniem rodziców. Aby dokładnie oszacować wartość hodowlaną zwierzęcia, musimy oddzielić wpływ jego genotypu od wpływu czynników środowiskowych. Najlepszą metodą jest metoda BLUP (Najlepsza Nieobciążona Prognoza Liniowa ), której zastosowanie w latach 80-tych do oceny buhajów poprawiło znacząco dokładność szacunków wartości hodowlanej.
Wartości te można ocenić na podstawie:
– przodków,
– oceny osobniczej (wydajności własnej )
– oceny na podstawie potomstwa,
Na podstawie wartości hodowlanej zwierząt prowadzi się w stadzie selekcję, co jest podstawą doskonalenia i głównym elementem programów hodowlanych. Wprowadzenie w 1996 roku do hodowli nowoczesnego systemu oceny typu i budowy oraz opisu rodzaju wad i stopnia nasilenia się jej pozwoliło również na skuteczniejsze prowadzenie selekcji w stadzie , a w tym eliminowanie sztuk o niepożądanej budowie. Liczne badania z tego zakresu wyraźnie wykazały rangę oceny pokroju w selekcji bydła. Tak więc postęp hodowlany w hodowli bydła jest miarą reakcji populacji na selekcję, a zależny jest od czynników biologicznych, ekonomicznych oraz politycznych. Czynniki te muszą być tak wkomponowane w program hodowlany, aby efekty produkcyjne były maksymalne. W planowaniu hodowlanym musimy uwzględniać wielkość populacji, w tym populacji pod kontrolą użytkowości, możliwości selekcji ,oceny wartości hodowlanej i zmienności genetycznej selekcjonowanych cech. Czynniki te decydują o ostrości selekcji i metodzie oceny wartości hodowlanej.
